Rusya’dan dün akşam saatlerinde gelen bir haber dünya gündemini sarstı.
Haberde 10 kişilik bir özel özel yolcu uçağının Moskova yakınlarında düştüğü belirtiliyordu. Rusya Havacılık Kurumu, uçağın yolcu kayıtlarında Paralı asker kümesi Wagner’in kurucusu Yevgeny Prigojin’in de ismi olduğunu duyurdu. Lakin Prigojin’in uçakta ya da hayatta olup olmadığıyla ilgili kesin bir açıklama yapılmadı. Ne var ki Prigojin’in kazada ölmüş olduğu ihtimali üzerinde duruluyor.
Bu durum Prigojin’in kim olduğu ve nasıl Rusya’nın en güçlü isimlerinden biri haline geldiği sorularını da bir sefer daha gündeme taşıdı.
Doğrusunu söylemek gerekirse, üst seviye Rus yetkililerin kıymetli bir kısmı Prigojin’i 2014 yazında Kırım’ın işgali sırasında tanıdı. O güne kadar Prigojin yalnızca, “ordunun iaşe ihalelerini alan kişi” olarak biliniyordu. The Guardian’ın aktardığına nazaran, periyotta yapılan bir toplantıda Prigojin Savunma Bakanlığı’ndan kendisinin topladığı “gönüllüler”in eğitimini talep etmişti. Bu gönüllüler Rusya ordusuyla resmi bağ kurmayacak fakat Rusya’nın savaşlarında rol oynayacaktı.
Bakanlıktakiler Prigojin’in bu halinden pek hoşlanmamıştı ancak Prigojin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i kastederek “Emirler Baba’dan geliyor” demiş ve Rusya önderiyle ne kadar yakın olduklarının altını çizmişti. O sırada pek ciddiye alınmayan bu adam ve planlarının ilerleyen yıllarda Rusya’nın dış siyasetinde ve askeri teşebbüslerinde bu kadar büyük bir rol oynayacağını kimse bilmiyordu.
İşte Prigojin hakkında merak edilenler…
1) YEVGENY PRİGOJİN KİMDİR?
1961 yılında bugünkü ismi St. Petersburg olan Leningrad kentinde dünyaya gelen Prigojin, erken yaşta babasını kaybetti ve bir sıhhat bölümü çalışanı olan annesi tarafından yetiştirildi.
Gençlik yıllarında karıştığı bir hırsızlık olayı nedeniyle 1979’da şimdi 18 yaşındayken, 2,5 yıl mahpus cezasına çarptırıldı lakin cezanın infazı ertelendi.
1981 yılında bir sefer daha hırsızlık ve sahtecilik kabahatleriyle yargılanan Prigojin, 12 yılını cezaevinde geçirdi.
Serbest kaldıktan sonra açtığı sosisli sandviç standını, çok büyük bir fast food ve catering şirketine dönüştürmeyi başaran Prigojin, Rusya ordusunun iaşe hizmeti üstlenmesiyle dikkat çekti.
90’lı yıllarda tanıştığı Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le ilerleyen devirde kurduğu temaslar sayesinde kamuoyunda, “Putin’in aşçısı/şefi” olarak anılır oldu.
Ukrayna Savaşı, Prigojin’in Wagner lideri olarak öne çıkmasını sağladı. Fakat milletlerarası kamuoyu Prigojin’in ismini daha evvel İnternet Araştırma Kurumu’nun finansörü olarak duymuştu. ABD Adalet Bakanlığı’nın 2016’da yapılan başkanlık seçimlerine yönelik toplumsal medya müdahaleleriyle ilgili başlattığı soruşturma doğrultusunda, 2018 yılında Prigojin hakkında bir iddianame hazırlanmıştı. (Bu dava daha sonra düşürüldü.)
2) PRİGOJİN NASIL WAGNER GRUBU’NUN LİDERİ OLDU?
Daha önce kendisini Wagner Grubu’yla ilişkilendiren basın kuruluşlarına dava açan Prigojin, Eylül 2022’de halini değiştirmiş ve Rus güçlerin 2014 yılında Kırım’ı ilhakına yardımcı olmak ve Ukrayna’nın doğusundaki Rusya yanlısı ayrılıkçıları desteklemek gayesiyle Wagner Grubu’nu hayata geçirdiğini belirterek şunları söylemişti:
“Tatbikat alanlarından birine uçakla gidip her şeyi kendim yaptım. Eskimiş silahları ben kendim temizledim, kurşun geçirmez yelekleri ayarladım ve bu mevzuda bana yardım edecek uzmanları buldum. Tarih 1 Mayıs 2014’tü ve o andan itibaren bir vatanseverler kümesi doğdu. Bu küme daha sonra ‘Wagner’ adını aldı.”
Düşünce kurulu Stratejik ve Memleketler arası Çalışmalar Merkezi’nin bir araştırma raporuna nazaran, Wagner kümesi öncelikle Suriye’de ve Afrika’nın birtakım yerlerinde faaliyet gösterdi. Akabinde da Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinde kıymetli rol oynadı.
Bu süreçte Prigojin de savaş meydanında ağzı bozuk, acımasız ve gaddar bir başkan olarak ün kazandı. Wagner Kümesi üyelerine yönelik çocuk kaçırma, tecavüz, infaz üzere savaş kabahati ithamları lisana getirildi.
3) PRİGOJİN İLE RUSYA’NIN ASKERİ BAŞKANLARININ ORTASI NASIL AÇILDI?
Prigojin güçlendikçe önder takımlara yönelik tenkitleri de arttı. Fakat Wagner üyelerinin Ukrayna’daki rolü çok büyük olduğundan bu tenkitler büyük oranda sessizlikle karşılandı.
Örneğin Prigojin bu yıl başlarında savaşçılarının Ukrayna’nın Soledar kasabasının ele geçirmesinin akabinde yayınladığı bir görüntülü iletide Wagner için “muhtemelen şu an dünyadaki en deneyimli ordu” sözlerini kullanarak resmi ordunun zayıflıklarını ima ediyordu.
Ancak Ukrayna’nın doğusundaki Bahmut kentinin kuşatılması kıymetli bir kırılma noktası oldu.
Kuşatma sürecinde Savunma Bakanı Sergey Şoygu ile Genelkurmay Lideri Valeri Yerasimov’u yerden yere vuran açıklamalar yapan Prigojin, savaşçılarına gereğince mühimmat sağlanmadığını ve tesirli bir strateji yürütülmediğini lisana getirdi.
Prigojin, Şubat’ta yaptığı bir açıklamada, “Yığınla insan ölüyor” tabirini kullandı.
4) PRİGOJİN’İN AYAKLANMASI SIRASINDA NELER YAŞANDI?
Wagner kümesi ile Rusya genelkurmayı ortasındaki gerginlik 23 Haziran tarihinde tepeye çıktı. Prigojin Rus güçlerini Ukrayna’daki bir Wagner kampını burmakla suçladı. Rusya Savunma Bakanlığı iddiaları reddetti.
Prigojin, Şoygu ve Yerasimov’a karşı bir “adalet yürüyüşü” başlattı ve Ruslara kendilerine katılma daveti yaptı. İki ismi Ukrayna’daki savaşla ilgili palavra söylemek ve meyyit sayılarını olduğundan az göstermekle suçlayan Prigojin, “Bu bir askeri darbe değil, bu bir adalet yürüyüşü” sözlerini kullandı.
Wagner savaşçıları Rusya’nın güneyindeki bir askeri karargâhı kısa müddetliğine işgal etti ve başşehre hakikat yürüyüşe geçti.
Prigojin’in Savunma Bakanlığı’na (ve bu doğrultuda Kremlin’e) açıkça meydan okuması, Moskova’da bir krize neden oldu. Putin başlangıçta Prigojin’i devletin silahlı kuvvetlerine karşı bir isyan başlatmakla suçladı.
Ancak Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun araya girmesiyle bir mutabakata varıldı. Bu bağlamda Prigojin ayaklanmayı sonlandırmayı kabul etti. Karşılığında kendisine af kelamı ve savaşçılarını Belarus’a taşıma müsaadesi verildi.
5) AYAKLANMANIN AKABİNDE PRİGOJİN’E NE OLDU?
Bu muahedenin akabinde Prigojin büyük oranda sessizliğe gömüldü. Memleketi St. Petersburg’da düzenlenen bir Rusya-Afrika doruğuna katıldı. Net olmayan bir görüntüde da kendisini savaşçılarına Belarus’taki yeni üslerinde talimat verirken gördük.
Son olarak hafta başında Wagner Kümesi kontaklı Telegram hesaplarından bir görüntü yayınlandı. Haziran ayındaki ayaklanmadan bu yana birinci defa sessizliğini bozan ve bir görüntülü bildiri yayınlayan Prigojin, tekrar Afrika’ya odaklanacaklarını söylüyordu.
Prigojin, “Rusya’yı tüm kıtalarda daha da büyük hale getirmek ve Afrika’yı daha da özgürleştirmek” için Afrika’da olduğunu belirtiyor ve ekliyordu:
“Afrika halklarına adalet ve memnunluk diliyorum. Haydi burayı IŞİD için, El Esas için ve öbür haydutlar için bir kâbusa çevirelim.”
Prigojin kendilerine verilen misyonları yerine getirmeyi sürdüreceklerini de kelamlarına ekliyordu.
6) PRİGOJİN OLMADAN WAGNER’İN GELECEĞİ NE OLUR?
Geçtiğimiz günlerde yayınlanan haberlerde, Belarus’a gönderilen Wagner savaşçılarının düşük fiyatlardan memnuniyetsizlik duydukları, ülkeyi terk etmeye başladıkları ve yeni rota olarak Batı Afrika’yı belirledikleri tabir ediliyordu. Fakat şayet Prigojin öldüyse Wagner’in varlığını sürdürüp sürdüremeyeceği tartışmalı. Prigojin’in yerine geçebilecek Kremlin onaylı isimlere dair spekülasyonlar da mevcut lakin bunların Prigojin’in boşluğunu doldurup dolduramayacağı bilinmiyor. Çünkü Wagner, Afrika’daki gücünün kıymetli bir kısmını Prigojin ile sağ kollarının kurduğu şahsî münasebetlerden alıyordu.
Haziran ayrında Sky News’e konuşan askeri analist Sean Bell de Prigojin olmadan Wagner’in bir hiç olduğunu belirtiyor ve “Eğer Wagner Kümesi, Yevgeni Prigojin’se nasıl ayakta kalacaklarını görmek güç. Sonları geldi” tabirlerini kullanıyordu.
Düşen uçakta Prigojin’le birlikte Wagner kumandanlarından Dimitri Utkin’in de olduğu bildirildi. Utkin’in cephedeki kod ismi Wagner’di ve bu isim Hitler’in en sevdiği besteciden geliyordu. 2020’de araştırmacı gazetecilik sitesi Bellingcat’te Utkin’in Üçüncü Reich’ın tarihine takıntılı br hayranlık duyduğu belirtilmişti. Yakın vakitli bir haberde de birçok Nazi sembolünü bedenine dövme yaptırdığı söz ediliyordu. Lakin Stratejik ve Memleketler arası Çalışmalar Merkezi’nin 2020 tarihli raporunda “Utkin Wagner Kümesi’nin kurucusu muydu yoksa öteki birinin vitrini miydi?” sorusunun cevabının net olmadığı belirtiliyordu. 1970 doğumlu olan Utkin, daha evvel Rusya’nın askeri istihbarat kurumu olan GRU’da çalışmış, Çeçen Savaşları’nda ve Suriye’de hizmet vermişti. Prigojin’in Temmuz’da Belarus’tan yayımladığı bir görüntüde görülen Utkin, “Bu son değil, bu dünyanın en düzgün işinin yalnızca başlangıcı ve bu iş kısa mühlet içinde devam edecek diyor” kelamlarını İngilizce “Cehenneme güzel geldiniz” diyerek bitiriyordu. Lakin daha evvel eski eşi Utkin’in savaş meydanında öldüğünü belirterek başları karıştırmıştı.