Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Çocukluk yıllarımızda duyduğumuz birinci kıssalar çoklukla perilerle ilgilidir. Biz onları gerçek olmayan lakin gerçekliğine inanmak istediğimiz minik kurgusal karakterler olarak algılarız. Peki, masallarda çoklukla yeterliliği temsil eden hayali canlılar hakikaten var olabilir mi? Bugüne dek perilerin varlığını kanıtlamaya çalışan birçok muharrir kendilerince elle tutulur kanıtlar elde etti ve bunları bir ortaya getirerek perilerin var olduğunu söyledi. Bu argümanların içinde en ikna edici olanlar ise Cottingley perilerinin beş fotoğrafı oldu. Bilim insanlarının 100 yılı aşkın bir mühlet evvel çektikleri ve insanları perilerin varlığına inandırdıkları o fotoğraflar binlerce kişinin başının karışmasına sebep oldu. Periler sahiden var olabilir miydi?
16 yaşındaki Elsie Wright ve 9 yaşındaki Frances Griffiths
PERİLER GÖRENLERİ BÜYÜLEDİ
Perilerin varlığına dair baş karışıklıkları yaklaşık 107 yıl evvel başladı. 1920 yılının aralık ayında Londra’daki bir mecmuada, perilerin varlığını kanıtlayan fotoğraflar ortaya çıktı. Perilerin varlığına inanmak isteyenler tarafından kucaklanan, kuşkuyla yaklaşanlar tarafından derinlemesine incelenen ve Arthur Conan Doyle tarafından ünle süslenen Cottingley Peri Fotoğrafları herkesi büyüledi. Pekala bu fotoğraflar neyin nesiydi?
Cottingley Peri Fotoğrafları, Yorkshire’daki Cottingley köyünde bir asırdan biraz fazla bir müddet evvel çekilmiş beş fotoğrafa verilen isim. İki kuzen Elsie Wright ve Frances Griffiths tarafından çekilen bu fotoğraflar Sherlock Holmes’un yaratıcısı Sir Arthur Conan Doyle tarafından şöhrete kavuştu.
Bu fotoğrafların öyküsü ise epey eskiye dayanıyor. 16 yaşındaki Elsie Wright ve 9 yaşındaki Frances Griffiths isimli kuzenler 1917 yılının Temmuz ayında her zamanki üzere Cottingley deresi olarak bilinen ormanlık bir derenin etrafında sık sık oynadıkları yere gitti. İki kuzenin sık sık gittikleri derede o gün öteki günlerden farklı bir şey oldu. Kuzenler, Elsie’nin babasından bir kamera ödünç aldı ve derenin kenarına gittiler. Elsie, Frances’in fotoğrafını çekti ve çekilen fotoğrafta Frances’in dans eden perilerle birlikte poz verdiği görüldü. Hemen akabinde bu sefer Frances eline kamerayı aldı ve Elsie’nin dans eden bir goblinle birlikte bir fotoğrafını çekti.
‘İNSAN NİYETİNDE YENİ BİR ÇIĞIR AÇILACAK’
Teozofi (kökleri antik periyoda kadar uzanan dini, mistik ve felsefi anlayış) hareketine ilgi duyan Elsie’nin annesi Polly, fotoğrafları gördü ve çok şaşırdı. Polly, Bradford’daki Teozofi Derneği’nin bir toplantısına götürdü. Fotoğraflar perilerin varlığına inanan teozofiye ilgi duyan Edward Gardner’a ulaştı. Görüntüleri doğrulamak isteyen Gardner, Temmuz 1920’de Cottingley’i ziyaret etti, kızlar için yeni kameralar aldı ve daha fazla fotoğraf çekmeleri için onları teşvik etti. Kızlar üç yeni fotoğraf daha çekerek Gardner’a gösterdiler. Hem Gardner için hem de Doyle için bu 5 kare çok heyecan vericiydi. Sir Arthur Conan Doyle kuzenlerin çektiği fotoğrafları The Strand mecmuasında yayınladı. Fotoğrafı yayınlarken de altına şöyle bir not düştü: “Bu manzaraların gerçek olduğunun kanıtlanması halinde insan fikrinde yeni bir çığır açılacak.”
Ancak peri fotoğraflarına inananlar kadar inanmayanlar da oldu. Cottingley perilerinin gerçekliği hakkındaki tartışmalar 1960’lı yıllara kadar devam etti. Araştırmacı gazetecilik için imkanların daha da geliştiği yıllarda imgeler daha fazla incelemeye tabi tutuldu. Perilerle ilgili tartışmalar günden güne hararetlendi. Ne varlığına inananların ne de varlığını reddedenlerin ellerinde gereğince ispat yoktu ta ki 1980 yılında British Journal of Photography’nin editörü Geoffrey Crawley çıkıp ‘bu fotoğraflar muhakkak sahte!’ diyene kadar.
Crawley, yaptığı açıklamayla büyük bir soruşturma başlattı. İşler güzelce çığırından çıktı ve gazeteciler sonunda 1980’li yıllarda fotoğrafları çeken kuzenlerin peşine düştü. En hakikat açıklamayı ikisinden alacağına inanan araştırmacılar Elsie’yi buldu. Birkaç sene boyunca hiçbir açıklama yapmayan Elsie sonunda 1983 yılında Cottingley perilerinin büsbütün aldatmaca olduğunu itiraf etti. Elsie’nin açıklamalarına nazaran bu fotoğrafları çekmeyi Frances önermişti. Tamamen cümbüş maksadıyla başlayan bu iş aşikâr ki önemli formda denetimden çıkmıştı. Kuzenler, fotoğrafları cümbüş maksadıyla çekmiş fakat Elsie’nin annesi Polly’nin görmesinden sonra Gardner ve Conan-Doyle üzere insanların imgeleri kolay kolay kabul etmelerine çok şaşırmışlardı.
Gerçek olduğu tez edilen beşinci fotoğraf
‘HEPSİ GEÇERSİZ FAKAT BEŞİNCİ FOTOĞRAF GERÇEK’
Çığırından çıkan iş sonralarında bilhassa Frances’i memnun etmiş ve hiçbir halde seslerini çıkarmamışlardı. Hatta Elsie tüm fotoğrafların düzmece olduğunu söylemesine karşın Frances mevt döşeğinde bile beşinci ve son manzara olan ‘Periler ve Güneş Banyoları’nın düzmece değil, gerçek perileri gösterdiğini savunuyordu
Kuzenlerin açıklamalarından sonra Cottingley perilerine inananların daha fazla açıklama duymaya muhtaçlıkları vardı. Evet, aşikâr ki fotoğraflar sahteydi. Tahminen günümüzde rastgele bir fotoğraf üzerinde aldatmaca yaratmak ileri ‘photoshop’ teknikleriyle mümkün olabilir lakin o yıllarda bu türlü bir şey nasıl mümkün olabilirdi?
Kuzenlerin açıklamalarının akabinde bilim insanları onların fotoğraf makinelerini mercek altına aldı. Yapılan tüm ayrıntılı çalışmaların akabinde bilim insanları ne yazık ki iki kuzenin kullandığı kamerada sıra dışı rastgele bir ayrıntı bulamadı. Belirli ki 107 yıl evvel iki kuzen farkında olarak yahut olmayarak birinci fotoğraf efekti çalışmasını yapmışlardı. Elsie ve Frances’in, perileri o fotoğraf karelerine nasıl yerleştirdikleri hâlâ bilinmiyor. Bu iki isim 107 yıl evvel bugünkü photoshop’un temellerini atmıştı fakat ne yazık ki ne onlar sırrını paylaşmış ne de araştırmacılar iki kuzenin sırrını açığa çıkarabilmişti.
Kuzenlerin fotoğraf makinesi
Bradford’daki Ulusal Bilim ve Medya Müzesi’nin daimi koleksiyonunda bulunan kameralar, Bradford Üniversitesi Arkeoloji ve Adli Bilimler Fakültesi tarafından yeni BT tarayıcıları kullanılarak tahlil edildi. Bu tarayıcılar, yaklaşık yedi mikron çözünürlüğe kadar detayları görüntüleyebiliyor ve fizikî objelerin içini görme yeteneğine sahip.
BİLİM İNSANLARI HÂLÂ İNCELİYOR
Cottingley perilerinin öyküsünün arından elde kalan üç bilgi vardı. Kuzenlerin kameraları öteki kameralar üzere sıradandı, çektikleri 5 fotoğraftan dördü aldatmaca lakin sonuncusu gerçekti ve son olarak dört fotoğrafı hangi teknikle oluşturdukları hiçbir biçimde bilinmiyordu.
Bilim insanları son fotoğrafın sırrını üzerinden 107 yıl geçmesine karşın çözmek için çalışıyor, perilerin varlığını gerçek manada kanıtlamak ya da varlıklarını reddetmek isteyenler artık birebir noktada buluşuyor. Her iki fikri savunanların ortak bir gayesi vardı: ‘Kuzenler beşinci fotoğrafı nasıl çekti?’