Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – İnsan yeryüzüyle buluştuğu birinci günden bugüne maceralarını, acılarını, sevinçlerini, hayallerini anlatma ve aktarma muhtaçlığı duydu. Birileri notaları, birileri fırçaları, birileri de ipleri kullandı. İnsan sanatla birleşti, sanat da insanın lisanı oldu. O denli ki beşerler göç ettiklerinde bile kendi ruhlarından bir kesim aktardıkları bu yapıtları artlarında bırakmadı. Dokumacılık da bu yollardan biriydi. Birbirinden farklı motiflere gizlenen sırlar usta ellerden çıkarak kilimlere, halılara, heybelere aktarıldı. Unutulmaya yüz tutmuş lakin yaşatılmayı ziyadesiyle hak eden dokumacılık bize geçmişe dair çok fazla şey anlatıyor. Birbirinden farklı etnik motifin can bulduğu dokumacılık sanatı aslında yakınlarda bir yerde nefes alıyor, sadece ona kulak vermek gerekiyor. İç Mimar Begüm Karadağ da kökleri Tekirdağ’ın Karacakılavuz ilçesine uzanan unutulmaya yüz tutmuş dokumacılık sanatına el uzatan bir isim. Peki etnik motifleri günümüze uyarlayarak modernize eden Karadağ, atalarından ona miras kalan dokumacılığa farklı bir boyut kazandırıp kendi markasını nasıl kurdu?
HER ŞEY BİR PANDEMİ GÜNÜ BAŞLADI
İstanbul’da doğup büyüyen Begüm Karadağ, mimarlık fakültesinden mezun olduktan sonra süratle iş hayatına atıldı. İşi mutfağında öğrenmek için evvel inşaatlarda sonra da çeşitli markalarda uzun yıllar çalıştı. Yıllar içinde iç mimarlık, eser tasarımı, mağaza yöneticiliği üzere bir çok alanda uzmanlaştı. Çalışırken bir yandan da pazarlama alanında yüksek lisans yapan Karadağ, kendisini ileride kuracağı markası için hazırlasa da bunları yaparken kurduğu şirkette ne kadar yaratıcı ve başarılı olacağını kestirim etmiyordu.
Takvimden yapraklar bir bir eksilirken tüm dünyayı kasıp kavuran ve herkesi konutlara hapseden pandeminin gelmesiyle Karadağ’ın hayatında yeni bir sayfa açılmış oldu. Begüm Karadağ, pandemi zamanı babasının köyü olan Tekirdağ Karacakılavuz ilçesine gitti. Babasının doğup büyüdüğü meskende büyük büyük babaannesine ilişkin dokuma halının geçmişini öğrendi. Sırf o bölgeye has olan dokumanın şimdilerde hak ettiği kıymeti görmemesi onu derinden etkiledi. Türkiye’de sadece Tekirdağ’a ilişkin dokumanın öyküsünü dinlerken geçmişte o bölgeden birinin dokumayı tekrar canlandırmak istediğini, oldukça yol kat ettiğini hatta coğrafik ve mahreç işaretleri alacağını lakin vefat etmesiyle tüm umutların tükendiğini öğrendi.
YOK OLMAYA YÜZ TUTMUŞTU, YİNE CANLANDIRDI
Dokumacılığın tekrar canlanma ihtimali bir anda suya niyet bölgede dokumacılıkla uğraşanlar tezgahlarını kümeslere atmış, ‘Artık muhtaçlığımız olmayacak’ kanısıyla sobalarda yakacak olarak kullanmıştı. Sandıklarda güvelere mahkum olan kilimler çöplere atılırken, tarih kokan dokumacılık da böylelikle yok olmaya yüz tuttu. Karacakılavuz dokumasının bu seyahatini dinledikten sonra Begüm Karadağ, elinde hiç görmediği büyük büyük babaannesine ilişkin 100 yıllık dokumayla başbaşa kaldı. Bir diğerinin onu kurtarmasını beklemek yerine 2020 yılının ağustos ayında birinci adımı attı. Amacı çok açıktı, yok olmaya yüz tutmuş dokumalar için dokuma yapmak isteyen bayanlarla birlikte elinden geleni yapacaktı.
ESKİ TÜRKÇE’DE ‘ORTAYA ÇIKARMAK’ MANASINA GELİYOR
Peki Begüm Karadağ’ı derinden etkileyen Karacakılavuz’u başka dokumalardan ne ayırıyor, kıssası nereden geliyordu? Karacakılavuz dokuması, 1900’lü yıllarda Konya’dan Bulgaristan’a göç sırasında son biçimini almış bir doku modeli. Uzun yıllar evvel Konya’da yaşarken, dört pedallı tezgahta Dimi dokuması yaparak gündelik hayatta kullanmak için pantalon ve ceket üreten dokumacılar tarafından ortaya çıkarıldı. Karadağ, o periyotları araştırdığında, İç Anadolu’da Dimi dokuma örneklerine denk geldi. Konya’dan Bulgaristan’a göç sırasında, kıyafet diktikleri için dokumacıların dört pedallı tezgahları yanlarında götürdüklerini ve Bulgaristan’da da o devirlerde iki pedallı tezgahlarda Cicim dokuma tekniği yapıldığını fark etti. Göç edenler bunu gördükleri vakit çeyizleri süslemek için kendi ellerinde bulunan dört pedallı tezgahlarda Cicim tekniği denediler. Böylelikle dört gücülü Dimi tezgahında Cicim tekniğinin dokunabileceği anlaşıldı. Karacakılavuz dokuma tekniği de bu denemeden doğdu. Karacakılavuz dokuması aslında iki başka tekniğin birleşimi manasına geliyordu.
Genç teşebbüsçü evvel markasına bir isim düşündü. Çok sürmeden ‘Büruz’ ismine karar verdi. Büruz, eski Türkçe’de ‘ortaya çıkarmak’ manasına geliyordu. Sandıkların tabanında unutulmuş bu zanaatı yine gün yüzüne çıkarmayı hedeflediği için ‘Büruz’dan daha uygun bir isim olamazdı.
Begüm Karadağ, seyahatine başladığında birinci iş olarak kurslara yazıldı ve dokuma sertifikası aldı. İplikler bitkilerle boyandığı için bitkilerle boyama eğitimi de aldı. Genç teşebbüsçü Karadağ, dokumacılığı canlandırmak için İstanbul’da doğan ve büyüyen biri olarak daha evvel hiç yaşamadığı bir yer olan, cet toprakları Tekirdağ’a yerleşmiş oldu. Başlarda insanların çöpe attıkları dokumaları neden canlandırmak istediğini anlayamayanlar oldu. Ama ailesinden, bilhassa Tekirdağlı olmayan anne tarafından çok büyük dayanak gördü. Tekirdağ’da kent merkezinde, yazlık konutların bulunduğu bir sokakta atölyesini kurdu ve böylelikle dokumacılık için bir alan yaratmış oldu. Tekirdağ’da olmalarına karşın sokaklarındaki kimse, bu dokumaları bilmiyordu. Fakat vakitle sokaktan gelip geçenler içerde ne olduğunu görünce hayran kaldı. Ve Karadağ’ın kurduğu atölye bugün yolu düşen herkesin selam vermeden geçmediği bir yer haline geldi.
TÜRKİYE’DE BİRİNCİ OLDU, SÜRDÜRÜLEBİLİR İSTİHDAMI SAĞLADI
Markasına isim vermiş bir de atölye kurmuş Karadağ ustalarını, yol arkadaşlarını bulmak için arayışa çıktı. Bu arayışta dokumacılık yapmak isteyen fakat bunun için uygun ortam bulamamış bireylerle tanıştı. Dokuma tezgahlarının boyutu bir otomobilin genişlik ve yüksekliğine sahipti. Evvelden neredeyse herkesin kendi köy meskeninde bulunan bu tezgahlar, çocuklarının eğitimi için kent merkezine taşınmayı seçen şahıslar tarafından bırakılmıştı. Böylece kentte dokuma bilen ve devam ettirmek isteyen bayanlar da dokumacılık için uygun ortam bulamamışlardı. Karadağ, markasını kurduğunda meslek edindirme kurslarında eğitim görmüş, sertifikası olan ve rastgele bir iş alanı bulunmadığı için dokuma yapamayan bayanlarla bir ortaya gelip onlara istihdam sağladı. Begüm Karadağ teşebbüsü sayesinde Karacakılavuz dokumaları için Türkiye’de birinci kere zanaatkarların Toplumsal Güvenlik Kurumu’na kayıtlarının yapılmasını sağladı ve sürdürülebilir istihdam sağlamış oldu. Genç teşebbüsçü yaşadığı süreci şöyle açıkladı:
“Meslek edindirme kurslarında sertifika kazanan şahıslar, Tekirdağ’a dokuma konusunda rastgele bir iş alanı açılmadığı için öğrendikleri eğitimi devam ettiremiyorlardı. Kurslardan mezun olup işe giremedikleri için kurslar sürdürülebilir olmuyordu. Biz de bu kurslarda eğitim gören sertifikalı bireylere istihdam sağlayarak, kursların sürdürülebilir olmasına öncülük etmiş olduk. Şimdiye kadar yöremizde rastgele bir iş alanı açılmadığından kimse sertifikasının devamını olan ustalık dokümanını almak için müracaatta bulunmuyordu. Sadece 3-4 kurs hocasında bulunan evraklar olarak kalmışlardı. Takım olarak burada da örnek olduk ve üyelerimizin her biri evvel ustalık dokümanlarını aldı. Sonrada usta öğreticilik dokümanlarını aldı. Ekip arkadaşlarımız resmi olarak bu dokumanın eğitimini vermeye hak kazandılar.”
Begüm Karadağ ve takımının kullandığı dokuma tekniği coğrafik ve mahreç işaretine sahip. Birebir formda motifleri de coğrafik işaret ile müdafaa altına alındı Bu nedenle tasarımlarımda bilhassa Karacakılavuz motiflerini kullanmaya ihtimam gösteriyorlar. 20’yi aşkın motif bulunuyor ve her dokumalarında imza niteliği taşıması ismine bir motif ekliyorlar. Merkezinde rastgele bir motif kullanmadıkları dizaynlarında dahi bir köşeye imza olarak rahmeti temsil eden ‘Pıtrak’ motifini iliştiriyorlar.
GEÇMİŞTEN İZLER BARINDIRAN ÇAĞDAŞ DOKUNUŞLAR
Karacakılavuz motiflerini canla başla yaşatmaya çalışan Begüm Karadağ ve takımının, böylesine bir mirası yaşatma isteği nereden ortaya çıkmıştı? Karadağ ve grubu bu soruya şöyle karşılık verdi:
“Tasarımlarımızı yaparken sandıklarda unutulan ve otantik olarak isimlendirdiğimiz eserlere farklı bir bakış açısı sunarak algıyı büsbütün değiştirmeyi amaçladık. Ben dokumadan uzak, temel bilim alanlarında uzmanlaşmış bir ailede büyüdüm. Ailemde dizaynla ilgili bir alana yönelen tek kişi benim. Bulunduğumuz coğrafyada neredeyse her bir yörenin kendine ilişkin dokuması var. Zanaat zenginliği içerisindeyiz ve tahminen de çok fazla gördüğümüz için zihnimizin gerisine atıyoruz. Sırf köy ortamında pahalandırılacak bir şey üzere düşünüyoruz. Bir iç mimar olarak kendime, ‘Geleneği çağdaş ömür alanlarına nasıl entegre edebiliriz?’ sorusunu sordum. Dizaynlarımı da bu doğrultuda yaptım. Klasik dokumayı, klasik teknikleri hiç bozmadan postmodern halde sunmamız ve tasarlamamızın altındaki fikir de buradan geliyor.”
Çok daha fazla zanaatkara istihdam sağlamak isteyen Karadağ, markasının bir kooperatif yahut dernek olmadığını söylüyor. Kuruldukları günden bugüne kadar da kendi birikimleriyle, ailesinin birikimleriyle yol aldığının altını çiziyor. Hiçbir dayanak görmeden, sıfırdan bu noktaya geldikleri ileten Begüm Karadağ, grupça onları en çok memnun eden şeyin Karacakılavuz dokumasının Cumhuriyet’in 100. yılında yine can bulması olduğu iletti. “Bunu muhtemeşem bir takımla başardık” diyerek de kelamlarını noktaladı.